ملکه سبا
| ملکه قوم سبأ در سرزمین یمن | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | بلقیس دختر هُدهاد بن شراحیل از نسل سام بن نوح |
| مذهب | یکتا‌پرست |
ملکه سَبا تنها پادشاهِ زن که قرآن از او یاد کرده است. کتب مقدس یهودیان و مسیحیان نیز از او نام برده‌اند. ملکه سبا که نامش را بلقیس دانسته‌اند در ابتدا خورشیدپرست بود و پس از آشنایی با حضرت سلیمان ایمان آورد و موحد شد. داستان اطلاع حضرت سلیمان از قوم سبأ و ملکه آنها، انتقال تخت سلطنت ملکه سبا در کمتر از یک چشم برهم زدن و حضور ملکه سبا در قصر حضرت سلیمان از داستان‌های قرآنی است.
امروزه برخی محققان با توجه به رویکرد مثبت قرآن به مدیریت ملکه سبأ، بر نقش و حضور فعال زنان در جامعه استدلال کرده‌اند.
زندگی‌نامه
بلقیس دختر هُدهاد بن شراحیل از نسل سام بن نوح که او را یلقمه نیز نامیده‌اند. برخی منابع یکی از والدین او را از جنیان دانسته‌اند که البته این گفتار مخالفانی نیز دارد.
بلقیس از قبیله حِمیَر بود و در سرزمین یمن حکومت قدرت‌مندانه‌ای داشت و ۹ سال بر یمن حکومت کرد. او را از خردمندترین زنان دانسته‌اند. بنابر برخی منابع او با حضرت سلیمان ازدواج کرد و بنابر برخی منابع دیگر، با فردی غیر از سلیمان ازدواج کرد.
ملکه سبا در ابتدا خورشید را می‌پرستید ولی پس از آشنایی با سلیمان به خداوند ایمان آورد. ملکه سبا تنها زنی بوده که قرآن از او با عنوان پادشاه یاد کرده است.
سلیمان و ملکه سبا
قرآن داستانی از حضرت سلیمان و بلقیس نقل می‌کند. حضرت سلیمان توسط هدهد از سرزمینی اطلاع یافت که یک زن بر آن حکومت کرده، صاحب نعمت فراوان بودند و خورشید را می‌پرستیدند. سلیمان به وسیله نامه‌ای، ملکه سبا را به توحید دعوت کرد. ملکه در جواب برای جلوگیری از آسیب رسیدن به کشورش، هدایای گران‌بهایی برای سلیمان فرستاد اما سلیمان هدایا را برگرداند.
ملکه برای گفتگو با سلیمان به سمت او به راه افتاد و حضرت سلیمان به وسیله فردی که آگاه به مقداری از کتاب بود، تخت ملکه را پیش از وی حاضر کرد. ملکه به دربار سلیمان آمد. تخت وی را که تغییراتی در آن ایجاد کرده بودند نشانش دادند و او گفت ممکن است این همان تخت او باشد. سپس او را به قصر شیشه‌ای بردند، پنداشت بر آب قدم می‌نهد، پس جامه از ساق‌های پای خود برگرفت و ساق پای او آشکار شد. در نهایت ملکه به خدای یکتا ایمان آورد.
منابع یهودی و مسیحی
در کتب مقدس یهودیان نیز به داستان سلیمان و ملکه سبا اشاره شده است: ملکه سبا که آوازه بسیار از حضرت سلیمان شنیده بود به نزد او آمده و سوال‌هایی را مطرح می‌کند و پاسخ‌های مناسبی از سلیمان می‌شنود. علاوه بر این، دیدن کاخ زیبا، خوراک شاهانه، تشریفات درباریان و مقامات، خدمت منظم خدمتکاران و ساقیان و قربانی‌هایی که در خانه خداوند تقدیم می‌شود، او را مات و مبهوت کرد. در نهایت ملکه سبا، سلیمان و خدایش را ستایش می‌کند و دو طرف هدایای بسیار گران‌بهایی به یکدیگر داده و ملکه سبا به سرزمین خود بازمی‌گردد.
انجیل لوقا نیز چنین به ملکه سبا، اشاره کرده است: «در روز داوری، ملکه سبا برخواهد خواست و مردم این دوره و زمانه را محکوم خواهد ساخت. زیرا او با زحمت فراوان راهی دراز را پیمود تا بتواند سخنان حکیمانه سلیمان را بشنود اما شخصی برتر از سلیمان در اینجاست، و چه کم هستند آنانی که به او توجه می‌کنند».
مدیریت زنان
ملکه سبا تنها زنی است که قرآن از او به عنوان حاکم یاد کرده و نه‌تنها مذمتی بر مدیریت او ذکر نکرده بلکه غیر مستقیم وبا اشاره نکات مثبتی را برای او برشمرده است. امروزه مقالات بسیاری در بررسی نگاه قرآن به مدیریت زنان نوشته شده که بخشی از آنها به همین داستان ملکه سبا پرداخته و از این داستان برای اثبات نقش و حضور فعال زنان در جامعه استدلال شده است.
سلیمان و ملکه سبا در ادبیات فارسی
داستان سلیمان و ملکه سبا، بازتاب‌های بسیاری در ادبیات فارسی داشته است. برخی از شعرا، مثنوی‌های مستقلی در این زمینه نوشته‌اند. حیاتی گیلانی در قرن دهم، مثنوی‌ای با عنوان «سلیمان و بلقیس» را سروده است. احمد خان صوفی نیز در قرن دوازدهم مثنوی «بلقیس و سلیمان» را سرود.
علاوه بر اینها، افراد مختلفی در ذیل اشعار خود به داستان این دو اشاره کرده‌اند.
امام خمینی در اشعار خود چنین آورده:
| بلقیس‌وار گر درِ عشقش نمی‌زدیم | ما را به بارگاه سلیمان گذر نبود. |
نظامی نیز چنین سروده است:
| تخت بلقیس جای دیوان نیست | مرد آن تخت جز سلیمان نیست. |
پانویس
- ↑ عوتبی صحاری، الأنساب، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۸۲.
- ↑ خطیب عمری، الروضة الفیحاء، ۱۴۲۰ق، ص۹۶.
- ↑ عوتبی صحاری، الأنساب، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۲۰۹.
- ↑ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۴۸۱.
- ↑ ابن‌صاعد اندلسی، التعریف بطبقات الأمم، ۱۳۷۶ش، ص۲۰۴.
- ↑ سوره نمل، آیه ۲۳.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۶۹، ص۶۷.
- ↑ ابن‌حبیب البغدادی، المحبر، دار الآفاق الجدیدة، ص۳۶۷.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۲۸.
- ↑ ابن‌کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۵۴۶.
- ↑ سوره نمل، آیه۲۴.
- ↑ سوره نمل، آیه ۴۴.
- ↑ سوره نمل، آیات ۲۰-۴۴.
- ↑ سوره نمل، آیه ۲۳-۲۴.
- ↑ سوره نمل، آیه ۲۹ و آیه ۳۶.
- ↑ سوره نمل، آیات ۳۸-۴۰.
- ↑ سوره نمل، آیات ۴۱-۴۴.
- ↑ کتاب مقدس، اول پادشاهان، باب ۱۰، آیات۱-۳.
- ↑ کتاب مقدس، اول پادشاهان، باب۱۰، آیات ۴-۵.
- ↑ کتاب مقدس، اول پادشاهان، باب ۱۰، آیه ۹.
- ↑ کتاب مقدس، اول پادشاهان، باب ۱۰، آیات۱۰-۱۳.
- ↑ انجیل لوقا، باب۱۱، آیه ۳۱.
- ↑ ایازی، داستان سلیمان و بلقیس و استناد به آن در جهاد ابتدایی، ۱۳۹۲ش، ص۵۸.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: روحانی‌منش، «الگوهای مدیریت زنان در قرآن»، ۱۳۹۳ش؛ رعایی، «بلقیس اشارتی بر زن از دیدگاه قرآن»، ۱۳۷۷ش.
- ↑ اسماعیل‌زاده، «تحقیق در مثنوی سلیمان و بلقیس حیاتی گیلانی».
- ↑ پشت‌دار، «معرفی مثنوی بلقیس و سلیمان احمدخان صوفی».
- ↑ امام خمینی، دیوان اشعار، سلطان عشق.
- ↑ نظامی، خمسه، سایت گنجور.
منابع
- ابن‌حبیب البغدادی، محمد بن حبیب، المحبر، تحقیق ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، بی‌تا.
- ابن‌صاعد اندلسی، صاعد بن احمد، التعریف بطبقات الأمم، تصحیح غلامرضا جمشیدنژاد، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، ۱۳۷۶ش.
- ابن‌عساکر، ابو القاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌کلبی، هشام بن محمد، نسب معد و الیمن الکبیر، تحقیق ناجی حسن، لبنان، عالم الکتب، ۱۴۲۵ق.
- اسماعیل‌زاده و دیگران، «تحقیق در مثنوی سلیمان و بلقیس حیاتی گیلانی»، در مجله پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره ۱۲، بهار ۱۳۸۸.
- ایازی، محمدعلی، «داستان سلیمان و بلقیس و استناد به آن در جهاد ابتدایی»، در مجله پژوهش‌های قرآنی، سال نوزدهم، شماره اول، بهار۱۳۹۲.
- پشت‌دار و دیگران، «معرفی مثنوی بلقیس و سلیمان احمدخان صوفی»، در فصلنامه مطالعات شبه‌قاره، سال ۴، شماره ۱۲، پاییز ۱۳۹۱.
- خطیب عمری، یاسین، الروضة الفیحاء فی تواریخ النساء، تحقیق حسام ریاض عبدالحکیم، لبنان، مؤسسة الکتب الثقافیة، ۱۴۲۰ق.
- رعایی، فهیمه، و مریم گلاب‌بخش، «بلقیس: اشارتی بر زن از دیدگاه قرآن»، در مجله حکمت سینوی، شماره ۴، اردیبهشت ۱۳۷۷ش.
- روحانی‌منش، معصومه، «الگوهای مدیریت زنان در قرآن»، فصلنامه تحقیقات مدیریت آموزشی، سال پنجم، شماره سوم، بهار ۱۳۹۳.
- عوتبی صحاری، سلمة بن مسلم، الأنساب، تصحیح محمد احسان نص، عمان، سلطنة عمان، وزارة التراث القومی و الثقافة، ۱۴۲۷ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق و تصحیح سید طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الأسماء و اللغات، تصحیح عامر غضبان و عادل مرشد، دمشق، دار الرسالة العالمیة، ۱۴۳۰ق.
پیوند به بیرون